تحلیل مخاطره یخبندان و سرمازدگی محصولات باغی آذربایجان غربی

در این مطالعه با توجه به اهمیت خسارت یخبندان و سرمازدگی در کاهش سالانۀ محصولات باغی استان آذربایجان غربی، دماهای میانگین و کمینۀ روزانۀ هوا و احتمال رخداد اولین یخبندان پاییزه و آخرین یخبندان بهاره و شدت و تداوم یخبندان در یک دورۀ ده‌ساله (2012-2003) بررسی شد. هدف اصلی این مطالعه، تشخیص انواع یخبندان (تابشی، فرارفتی و ترکیبی) به‌منظور ارائۀ راهکارهایی برای کاهش خسارت ناشی از آن به درختان باغی بوده است. به‌دلیل محدودیت پیوستگی آمار خسارت یخبندان از صندوق بیمۀ کشاورزی، بررسی‌های لازم تنها برای سه شهرستان ارومیه، میاندوآب و سلماس به‌عنوان مهم‌ترین مراکز تولید سیب، انگور و گردو انجام گرفت. برای این منظور یخبندان‌ها به دو دستۀ اولین یخبندان پاییزه و آخرین یخبندان بهاره تقسیم شدند. پس از مشخص شدن تاریخ رخداد اولین یخبندان‌های پاییزه و آخرین یخبندان‌های بهاره، آنها به روزهای ژولیسی تبدیل شد و سپس در محیط نرم‌افزاری SMADA بهترین تابع توزیع احتمال به داده‌ها برازش و احتمالات  25، 50،  75 و 95 درصد محاسبه شد. نتایج حاصل در خصوص خسارت سرمازدگی به محصولات کشاورزی (دماهای بیشتر از صفر تا 4 درجۀ سلسیوس)، نشان داد که این محدودۀ دمایی در آبان، اسفند و فروردین، تأثیری در خسارت به محصولات مذکور نداشته است. بیشترین خسارت برای مجموع هر سه محصول در شهرستان‌های ارومیه (7/2403 هکتار)، سلماس (501 هکتار) و میاندوآب (3/1363 هکتار) در سال 91-1390 به‌دلیل تداوم یخبندان در ماه‌های آبان، اسفند و فروردین (به‌ترتیب با 42، 40 و 38 روز) مشاهده شد. با توجه به مرحلۀ رشد محصولات مطالعه‌شده، آستانۀ دمایی خسارت‌زای یخبندان در دمای کمینۀ 6- درجۀ سلسیوس و کمتر برای انگور در زمان برداشت محصول (شهریور و مهر) و دمای کمینۀ 5- و کمتر برای درختان سیب و گردو در زمان جوانه‌های گل و برگ (فروردین و اردیبهشت) است. پیشنهاد می‌شود برای تشخیص دقیق‌تر انواع یخبندان، در کنار تحلیل‌های آماری، بررسی فرارفت هوای سرد به‌کمک نقشه‌های ژئوپتانسیل (به‌خصوص تراز850 میلی‌بار) نیز انجام گیرد.